Ευερέθιστο έντερο και διατροφή

Γράφουν οι:
-Στέφανος Παπαναστασίου, διαιτολόγος-διατροφολόγος, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Αθηνών, PN1, OTA2, Barça Innovation Hub, IOC Diploma in Sports Nutrition
-Πασιφάη Τσούρτη, τελειόφοιτη τμήματος επιστήμης διαιτολογίας και διατροφής, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
-Ελισάβετ Σκουτέρη, κλινική διαιτολόγος-διατροφολόγος, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Το Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου (ΣΕΕ) (ή απλά ''ευερέθιστο έντερο'') είναι μία συχνή γαστρεντερολογική διαταραχή που επηρεάζει άμεσα την ποιότητα ζωής πολλών ανθρώπων. Για την αντιμετώπιση του ευερέθιστου εντέρου μέσω της διατροφής έχουν προταθεί διάφορες παρεμβάσεις, αλλά η πιο υποσχόμενη είναι η δίαιτα χαμηλή σε FODMAPs, γνωστή και ως ''δίαιτα FODMAP''.

Υπάρχουν οι εξής τύποι ευερέθιστου εντέρου σύμφωνα με τα κριτήρια “Ρώμη IV”:

• Ευερέθιστο έντερο με προεξάρχον σύμπτωμα τη διάρροια (IBS-D)
• Ευερέθιστο έντερο με προεξάρχον σύμπτωμα τη δυσκοιλιότητα (IBS-C)
• Ευερέθιστο έντερο με εναλλαγές διάρροιας-δυσκοιλιότητας (μικτού τύπου, IBS-M)

Υπάρχουν τα εξής διαγνωστικά κριτήρια σύμφωνα με τα κριτήρια ‘’Ρώμη IV’’:

Υποτροπιάζων κοιλιακός πόνος κατά μέσο όρο τουλάχιστον 1 ημέρα την εβδομάδα τους τελευταίους 3 μήνες (με συμπτώματα που ξεκινάνε τουλάχιστον 6 μήνες πριν τη διάγνωση) που σχετίζεται με 2 ή περισσότερα από τα παρακάτω 3 κριτήρια:

1. Πόνος σχετιζόμενος με την κένωση του εντέρου
2. Πόνος σχετιζόμενος με αλλαγή στη συχνότητα των κενώσεων
3. Πόνος σχετιζόμενος με αλλαγή στο σχήμα / μορφή των κενώσεων

Συμπτώματα ΣΕΕ

Τα πιο κοινά συμπτώματα του ΣΕΕ περιλαμβάνουν φούσκωμα/πρήξιμο στην περιοχή της κοιλιάς, δυσκοιλιότητα ή εναλλαγές μεταξύ διάρροιας/δυσκοιλιότητας, κοιλιακό πόνο, μετεωρισμό, αέρια, διάρροια,  ναυτία, αίσθημα ταχείας πλήρωσης του στομάχου και βλέννα στα κόπρανα. 

Τα συμπτώματα μπορούν να επιδεινώνονται με το υψηλό στρες.

Το ΣΕΕ μπορεί να επηρεάζει και άλλα συστήματα του ανθρωπίνου σώματος έχοντας εξωεντερικές εκδηλώσεις (πχ. πονοκέφαλος, πόνος στην πλάτη, πόνος στη μέση, αδυναμία / καταβολή, διαταραχές ύπνου, σεξουαλικές διαταραχές κ.ά.), οπότε πολλοί ασθενείς με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου απευθύνονται σε γιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων και υποβάλλονται σε εξονυχιστικές εργαστηριακές εξετάσεις πριν από τη διάγνωση του συνδρόμου.

Την οριστική διάγνωση του συνδρόμου την κάνει ο/η γαστρεντερολόγος γι' αυτό καλό είναι αν εντοπίζονται μερικά από τα παραπάνω συμπτώματα να γίνεται επίσκεψη σε αυτή την ειδικότητα. Σημαντικό είναι πρώτα να αποκλειστούν πιο σοβαρές ασθένειες όπως η κοιλιοκάκη, οι φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου (νόσος Crohn, ελκώδης κολίτιδα), ο καρκίνος του παχέος εντέρου και η ενδομητρίωση.

Αίτια ΣΕΕ

Δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο αίτιο που να ευθύνεται για την εμφάνιση του ΣΕΕ, καθώς είναι αρκετά σύνθετο θέμα. Κάποια αίτια που μπορούν να οδηγήσουν στο ΣΕΕ είναι οι διαταραχές της νεύρωσης του εντέρου, το άγχος, η γενετική προδιάθεση, η διαταραχή του μικροβιώματος του εντέρου, η λήψη αντιβιοτικών σε μεγάλες ποσότητες κατά την παιδική ηλικία, οι διατροφικές συνήθειες και η ποσότητα κάποιων τροφών που καταναλώνονται. 

Αντιμετώπιση ΣΕΕ - Δίαιτα FODMAP

Αρχικά, FODMAPs σημαίνει "ζυμώσιμοι ολιγοσακχαρίτες, δισακχαρίτες, μονοσακχαρίτες και πολυόλες". Αυτοί είναι υδατάνθρακες που είναι ανθεκτικοί στην πέψη, δηλαδή αντί να απορροφώνται στην κυκλοφορία του αίματος, φτάνουν στο άκρο του εντέρου όπου βρίσκονται τα περισσότερα βακτήρια. Εκεί, τα βακτήρια του εντέρου χρησιμοποιούν αυτούς τους υδατάνθρακες για καύσιμο ενέργειας, παράγουν αέρια (όπως το μεθάνιο) και προκαλούν πεπτικά συμπτώματα σε ευαίσθητα άτομα. Τα FODMAPs επίσης αντλούν υγρά στο έντερο από το υπόλοιπο σώμα, το οποίο μπορεί να προκαλέσει διάρροια. Αν και δεν είναι όλοι ευαίσθητοι στα FODMAPs, αυτό είναι πολύ συνηθισμένο στους ανθρώπους με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου.

Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες το 75% των ανθρώπων με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου μπορούν να επωφεληθούν από μια δίαιτα χαμηλή σε FODMAPs. Σε πολλές περιπτώσεις, εμφανίζουν σημαντικές μειώσεις των συμπτωμάτων και εντυπωσιακές βελτιώσεις στην ποιότητα ζωής.

Αν δεν βελτιώνονται τα συμπτώματα, τότε ο/η γιατρός μπορεί να προτείνει εναλλακτικές επιλογές θεραπειών που δεν σχετίζονται με τη διατροφή.

🔹 Μπες στη free, online, facebook ομάδα ''Project: Χάσιμο λίπους'' που μοιραζόμαστε χρήσιμες συμβουλές σχετικά με την απώλεια λίπους.

Τα FODMAPs περιλαμβάνουν:

• Ολιγοσακχαρίτες όπως οι φρουκτάνες και οι γαλακτάνες. Οι φρουκτάνες βρίσκονται στο σκόρδο, στο κρεμμύδι  και σε πολλά σιτηρά όπως το σιτάρι, η σίκαλη και το κριθάρι. Οι γαλακτάνες βρίσκονται σε μεγάλες ποσότητες στα όσπρια.
• Δισακχαρίτες όπως η λακτόζη που βρίσκεται στα γαλακτοκομικά προϊόντα (γάλα, γιαούρτι, τυρί κ.ά.).
• Μονοσακχαρίτες όπως η φρουκτόζη. Απλό σάκχαρο που βρίσκεται στα φρούτα και στα λαχανικά. Αποτελεί συστατικό του σιροπιού καλαμποκιού υψηλής φρουκτόζης που προστίθεται σε πολλά επεξεργασμένα τρόφιμα (αναψυκτικά, σοκολάτες κ.ά.).
• Πολυόλες: Αλκοόλες ζάχαρης (ξυλιτόλη, σορβιτόλη, μαλτιτόλη και μαννιτόλη). Βρίσκονται σε ορισμένα φρούτα και λαχανικά και συχνά χρησιμοποιούνται ως γλυκαντικά σε επεξεργασμένα τρόφιμα (τσίχλες, light προϊόντα κ.ά.).

Ο σκοπός μιας τέτοιας δίαιτας δεν είναι να εξαλείψει τελείως τα FODMAPs - κάτι που είναι εξαιρετικά δύσκολο.

Στόχος είναι η ελαχιστοποίηση αυτών των τύπων υδατανθράκων, η οποία θεωρείται επαρκής για τη μείωση των πεπτικών συμπτωμάτων. Υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία από υγιεινά και θρεπτικά τρόφιμα που μπορείς να καταναλώσεις σε μια δίαιτα χαμηλή σε FODMAPs:

• Κρεατικά (κοτόπουλο, γαλοπούλα, χοιρινό, μοσχάρι, αρνί, κατσίκι κ.ά.)
• Ψάρια/θαλασσινά
• Αυγά
• Ελαιόλαδο, ελιές, φυστικοβούτυρο, μαγιονέζα
  
• Τα περισσότερα βότανα και μπαχαρικά μέχρι 2 γραμμάρια (βασιλικός, τζίντζερ, πιπέρι, αλάτι κ.ά.)
• Ξηροί καρποί: Καρύδια (κανονικά, pecan, Βραζιλίας), macadamia, peanuts
• Φρούτα: Άγουρες μπανάνες, πορτοκάλι, μανταρίνια, ακτινίδια, λεμόνι, lime, φράουλες μέχρι 150γρ., σταφύλια μέχρι 150γρ., ανανάς μέχρι 140γρ., πεπόνι μέχρι 90γρ., γκρέιπφρουτ μέχρι 80γρ., passion fruit, 1⁄2 ρόδι
• Γαλακτοκομικά προϊόντα: Μέχρι 1 φλιτζ. ~250 ml.: Γάλα χωρίς λακτόζη-lactose free, Φυτικά ροφήματα: αμυγδάλου, κινόα, hemp και (ρυζιού μέχρι 200 ml) Γιαούρτι ελεύθ. λακτόζης-lact free, κατσικίσιο, καρύδας, αμυγδάλου. Τυριά μέχρι 40γρ.: Έμενταλ, μοτσαρέλα, χαλούμι, ricotta, quark, cottage, τυρί κρέμα, κατσικίσιο, σόγιας, φέτα, τσένταρ, παρμεζάνα, brie, camembert
• Λαχανικά: Μέχρι 75γρ./ένα: ντομάτα (καθαρισμένη από σπόρια), αγγούρι (καθαρισμένο από φλούδες), κολοκυθάκια, καρότο, μαρούλι, σπανάκι, πιπεριές, μπρόκολο (τα κεφάλια), ραπανάκια, καλαμπόκι φρέσκο, μελιτζάνα, kale, λάχανο, μπάμιες, κολοκύθα, τζίντζερ, ρόκα, κρεμμυδάκι φρέσκο, σέλινο, pleurotus μανιτάρια
• Γλυκαντικά (με μέτρο): Στέβια, ζάχαρη λευκή και καστανή, σιρόπι σφενδάμου, βανίλια, ζαχαρίνη, ασπαρτάμη, σουκραλόζη, golden syrup
• Ρύζι λευκό & καστανό, κινόα, βρώμη, φαγόπυρο, κεχρί
• Πατάτες χωρίς φλούδα βραστές/φούρνου
• Γλυκοπατάτες μέχρι 100γρ.
• Ψωμί (χωρίς γλουτένη, ζέας, καλαμποκιού, με κεχρί,sourdough spelt)
• Ρυζογκοφρέτες, καλαμποκογκοφρέτες
• Ζυμαρικά (χωρίς γλουτένη, με κινόα, ρυζιού), noodles ρυζιού
• Ποτά: Νερό, καφές, τσάι, μέντα 

Η λίστα αυτή δεν είναι ούτε καθολική, ούτε δεσμευτική.  Υπάρχουν τρόφιμα που δεν αναφέρονται εδώ που είναι είτε υψηλά, είτε χαμηλά σε FODMAPs.

Να σημειωθεί επίσης ότι όλοι οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί.

Μπορεί ένα άτομο να έχει ανοχή σε μερικά τρόφιμα από αυτά που είναι καλό να αποφεύγονται και ευαισθησία σε μερικά τρόφιμα που είναι χαμηλά σε FODMAPs. Είναι αναγκαία η προσωπική παρατήρηση για τη βελτιστοποίηση της προσέγγισης.

Πώς όμως θα κάνεις μία δίαιτα χαμηλή σε FODMAPs στην πράξη;

Πολλά τρόφιμα που καταναλώνονται ευρέως είναι υψηλά σε FODMAPs. Συνήθως συνιστάται η εξάλειψη όλων των τροφίμων υψηλής FODMAP για μερικές (4-8) εβδομάδες (στάδιο 1 - περιορισμός/αποκλεισμός τροφίμων). Αυτή η δίαιτα είναι απίθανο να λειτουργήσει εάν εξαλείψεις μόνο μερικά από τα τρόφιμα υψηλά σε FODMAP αλλά όχι κάποια άλλα. Το αισιόδοξο σημείο είναι ότι αν τα FODMAPs είναι πράγματι η αιτία των προβλημάτων σου, θα ανακουφιστείς σε λίγες (2-3) μόνο μέρες.

Δεν χρειάζεται να βγάλεις για πάντα από τη διατροφή σου τα συγκεκριμένα τρόφιμα. Μετά από μερικές εβδομάδες, μπορείς να επαναφέρεις ένα τρόφιμο τη φορά σε αυξανόμενη ποσότητα και να παρατηρείς εάν σου δημιουργεί ενόχληση ή όχι (στάδιο 2 - επαναφορά/επανεισαγωγή τροφίμων). Αυτό σου επιτρέπει μέσα στο χρόνο να αναγνωρίσεις ποια τρόφιμα σου προκαλούν τα συμπτώματα και σε ποια ποσότητα (στάδιο 3 - εξατομίκευση). Ωστόσο, αν διαπιστώσεις ότι ένα συγκεκριμένο είδος τροφίμου επηρεάζει αρνητικά την διαδικασία της πέψης, μπορεί να χρειαστεί να το παραλείπεις μόνιμα. 

Η εφαρμογή μίας δίαιτας χαμηλή σε FODMAPs γίνεται πιο εύκολη με την καθοδήγηση ενός καταρτισμ΄ένου διατροφολόγου που έχει εκπαιδευτεί σε αυτόν τον τομέα. Η σωστή εκπαίδευση και η τακτική παρακολούθηση μπορεί να σε βοηθήσει να αποφύγεις τους περιττούς διαιτητικούς περιορισμούς καθώς και να δημιουργήσεις ευκολότερα ένα εξατομικευμένο διαιτολόγιο με τα τρόφιμα που σου ταιριάζουν. 

Συμπερασματικά

• Το Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου είναι μια συχνή γαστρεντερολογική διαταραχή που επηρεάζει την ποιότητα ζωής όσως πάσχουν. 
• Υπάρχουν συγκεκριμένα συμπτώματα και κριτήρια βάση των οποίων μπορεί να γίνει διάγνωση. 
• Η διάγνωση γίνεται από γαστρεντερολόγο καθώς πρώτα πρέπει να αποκλειστούν οι πιο σοβαρές ασθένειες.
• Η διατροφική αντιμετώπιση βασίζεται στην κατανάλωση συγκεκριμένων τροφίμων και την αποφυγή κάποιων άλλων. Αυτό έχει να κάνει με την περιεκτικότητά τους σε FODMAPs, δηλαδή σε κάποιους συγκεκριμένους υδατάνθρακες και πολυόλες. 
• Σύμφωνα με μελέτες το 75% των ανθρώπων με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου μπορούν να επωφεληθούν από μια δίαιτα χαμηλή σε FODMAPs. Σε πολλές περιπτώσεις, εμφανίζουν σημαντικές μειώσεις των συμπτωμάτων και εντυπωσιακές βελτιώσεις στην ποιότητα ζωής.
• Η καθοδήγηση ενός καταρτισμένου διατροφολόγου βοηθάει στην ευκολότερη εφαρμογή της συγκεκριμένης προσέγγισης και στην επίτευξη άμεσων αποτελεσμάτων.